Hieronymous Bosch, Christ carrying the Cross

Hieronymous Bosch, Christ carrying the Cross, after 1500
Oil on panel, 74 x 81 cm
Museum voor Schone Kunsten, Ghent

Μία από τις πιο παραισθησιογόνες δημιουργίες στην ιστορία της Δυτικής Τέχνης, δήλωσε ο Paul van der Broeck, ειδήμων της ζωγραφικής του Hieronymous Bosch. Το έργο του Φλαμανδού καλλιτέχνη απεικονίζει δίχως αμφιβολία με τόση μαεστρία το Θείο Δράμα κατά την πορεία στο Γολγοθά σε μία σύνθεση που ανάλογη της δεν υπάρχει την περίοδο εκείνη. Ο χώρος της σύνθεσης πραγματικά εκμηδενίζεται από το συνωστισμό των κεφαλών, στοιχείο που μας οδηγεί να τοποθετήσουμε τη δημιουργία του με ασφάλεια μετά το 1500, δηλαδή στην τελευταία περίοδο του ζωγράφου.

Ο Bosch είχε επιλέξει να φιλοτεχνήσει κυρίως θρησκευτικά θέματα στο βίο του, ενώ το παρόν είχε αναδειχθεί στα πιο δημοφιλή και αγαπημένα. Μέσα σ' όλον αυτόν το ζωγραφικό θόρυβο προβάλλει στο κέντρο η κεφαλή του Ιησού Χριστού, εμφανώς καταβεβλημένου από το άχθος του σταυρού, μέρους μόνο του οποίου αποτυπώνεται στον πίνακα. Παρά τη θεματική προσήλωση, ο ζωγράφος με κριτική ματιά σχολιάζει τον κόσμο και τις ανθρώπινες πράξεις με ευφυή τρόπο. Ο Χριστός που φέρει τον Σταυρό δηλώνει την απόλυτη συμπόνια του Bosch για το Θείο Δράμα, ενώ μαρτυρεί την προσωπική του ενασχόληση με τις θρησκευτικές τάσεις του Ύστατου Μεσαίωνα. Ο Χριστός ως μοναχικός και καρτερικός άνδρας φέρει στην πλάτη του τις αμαρτίες αυτού του άσχημου και κτηνώδους κόσμου και λυτρώνει την ίδια την ανθρωπότητα. Αυτή είναι η κύρια ιδέα που επιθυμούσε ο Bosch να μεταδώσει εδώ. Έξοχα η σκηνή εκτυλίσσεται σε δύο διαγωνίους, φαινόμενο αρκετά σπάνιο με ξεχωριστή σημασία. Η πρώτη διαγώνιος φέρεται κατά μήκος του Σταυρού προς το δεξιό κάτω άκρο, στον "κακούργο εξ ευωνύμων" δηλαδή. Η δεύτερη τρέχει από αντίστροφη πλευρά, από το Ιερό Μανδήλιον έως τη δεξιά άνω γωνία, όπου και απεικονίζεται ο κλέφτης που μετανοήσε στο δεξιό πλευρό του Χριστού.

Πέριξ της κεντρικής μορφής ανδρικά πρόσωπα, δυστυχισμένα και συστρεφόμενα, ίσως καρικατούρες της ανθρωπότητας, συμπιέζονται σαν πλάσματα της κόλασης, χαρακτηριστικό που αρέσκεται ο ζωγράφος να αποδίδει. Παράλληλα, συμπληρώνει και θεολογικά το έργο σημειώνοντας την απόκλιση της ανθρωπότητας από το λόγο του Θεού, που με τόση γαλήνη και κατανόηση διαγράφεται στο πρόσωπο του Θεανθρώπου. Εντύπωση προκαλεί η απουσία της Παρθένου Μαρίας, ενώ η μόνη γυναικεία μορφή στο έργο είναι αυτή της Αγίας Βερονίκης στο αριστερό κάτω άκρο, εύκολα αναγνωρίσιμη από το Άγιο Μανδήλιον που οριοθετεί το κατώτερο τμήμα του πίνακα. Όλες οι μορφές είναι αξιοσημείωτες για την ποικιλία των ενδυμάτων, των χειρονομιών, αλλά και των εκφράσεων των προσώπων τους, ενώ παράλληλα ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει για την επιλογή του ζωγράφου να απεικονίσει τόσο περίτεχνα τα καπέλα, προφανώς για να καλύψει το κενό από την ασάφεια του χώρου και της συνολικής απεικόνισης των ανθρώπινων μορφών.

Ο Bosch συχνά απεικόνιζει τον κακό και αμαρτωλό άνθρωπο σε κάθε πιθανή αμφίεση και κατάσταση.

Η τεχνική του Hieronymous Bosch είναι αρκετά εκλεπτυσμένη και φιλοσοφημένη, η χρωματική του παλέτα δε επιλέγει χρώματα σκοτεινά με λίγες φωτεινές σημάνσεις για να αποδώσουν στο μέγιστο την ιεροπρέπεια της σκηνής. Οι αντιθέσεις του καλού και του κακού, τα δαιμονικά προσωπεία, οι μοναδικές εκφράσεις, η χαοτική αλληλεπίδραση των μορφών συνηγορούν στην μοναδική ανάδειξη της κεντρικής μορφής με τρόπο αριστουργηματικό. Ο Jos de Sigenza, ένας Ισπανός συγγραφέας του 16ου αιώνα, δεν έγραψε άδικα: "Η διαφορά μεταξύ του Bosch και των άλλων ζωγράφων έγκειται στο γεγονός ότι οι άλλοι απεικόνισαν τον άνθρωπο όπως εμφανίζεται εξωτερικά. Μόνο ο Bosch τόλμησε να τον ζωγραφίσει όπως φαίνεται από μέσα."