Πραξιτέλης, Το Παιδί του Μαραθώνα

Πραξιτέλης, Το Παιδί του Μαραθώνα 340 -330 π.Χ.
Χαλκός, ύψος 130 cm
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα

Η τέχνη του 4ου αιώνα λαμβάνει νέα υπόσταση και φιλοσοφία αντανακλώντας τις πολιτικές και πνευματικές ιδέες του ελληνικού κόσμου. Η πόλη-κράτος, ένα σύστημα που περιήλθε σε αναμφισβήτητη παρακμή, δε δύναται πλέον να εκφράσει τη συλλογικότητα, ενώ η δημοκρατική πολιτική φιλοσοφία των κλασικών χρόνων κατακερματίζεται, αναδεικνύοντας τον επικείμενο αιώνα ως εποχή του ατομισμού και της ιδιοτέλειας.

Στη γλυπτική κυριαρχεί έντονα το πάθος -όχι με την έννοια της λαγνείας και της ερωτικής επιθυμίας- αλλά με τη σημασία της εσωτερικής πολυπλοκότητας της ανθρώπινης ψυχής ή αλλιώς της αναπόφευκτης υποταγής της βούλησης στο παράλογο των συναισθημάτων. Ο υπαρξιακός αποπροσανατολισμός που διαφαίνεται τόσο στο ευρύτερο πολιτειακό σύστημα όσο και σε προσωπικό επίπεδο καθενός ανθρώπου διακριτά, κυρίως μέσω του έργου του Πλάτωνα, μορφοποιείται στα εργαστήρια των μεγάλων γλυπτών και ζωγράφων. Ο Πραξιτέλης, ο Σκόπας, ο Λύσιππος εισάγουν στα έργα τους τα συναισθήματα του εσωτερικού πάθους και του ευμετάβλητου του ανθρώπινου χαρακτήρα. Πράγματι, οι κινήσεις των γλυπτών είναι φευγαλέες. Άλλοτε αβρές, άλλοτε βίαιες, συνεχίζουν την παράδοση του Φειδία σε άλλο όμως επίπεδο, αρκετά διευρυμένο.

Το παιδί του Μαραθώνα, όπως ονομάστηκε, είναι εύρημα της θαλάσσιας περιοχής του Μαραθώνα. Η μορφή του έχει ταυτιστεί με νεαρό αθλητή, ωστόσο υπάρχει και η άλλη θεώρησή του ως Ερμή. Ο έφηβος αποδίδεται όρθιος και γυμνός, ρίχνοντας το βάρος του σώματος στο αριστερό σκέλος, έτσι ώστε ο κορμός να σχηματίζει μια σιγμοειδή καμπύλη. Στο υπερυψωμένο δεξί χέρι προφανώς κρατούσε αντικείμενο αδύνατο να προσδιοριστεί, ενώ το αριστερό χέρι προτάσσεται με την παράλληλη κλίση της κεφαλής σε εκείνο το σημείο. Το βλέμμα του αγάλματος εστιάζεται στο έτερο αντικείμενο που στηριζόταν στο αριστερό χέρι κι αυτό αινιγματικό, γεγονός που αποδίδει την πατρότητα του έργου αδιαμφισβήτητα στον κύκλο του Πραξιτέλη. Η ιδιάζουσα στάση και η συνολική κίνηση των άκρων και του κορμού χαρακτηρίζουν το προσωπικό ύφος του μεγάλου γλύπτη, ο οποίος επιλέγει ένα σαγηνευτικό εξωραϊσμό και μια επιμονή στη λεπτομέρεια. Τα μάτια, ένθετα από ασβεστόλιθο και γυαλί, αποδίδουν ένα υγρό βλέμμα που βρίθει από εκφραστικότητα και ένταση. Οι θήλες, αν και από χαλκό, είναι κι αυτές ένθετες.

Η αρμονική ενότητα όλων των σημείων του σώματος πηγάζει από την κλασική αρχαιότητα, αν και η έκδηλη επιτήδευση προαναγγέλει την είσοδο σε μια άλλη εποχή. Ο Πραξιτέλης ίσως ήταν ο μοναδικός γλύπτης του 4ου αιώνα που διατήρησε το κλασικό κάλλος συνδυάζοντάς το με τον αισθησιακό παλμό μιας ασταθούς ισορροπίας και καλλίγραμμης αρχιτεκτονικής ενός κορμιού αρμονικά σχηματισμένου και επιτηδευμένα εκλεπτυσμένου.