O Miro και ο Υπερρεαλισμός

Miro από τον Υπερρεαλισμό στο εργαστήριο της Μαγιόρκα

Ι. Ο Miro κι ο Υπερρεαλισμός
με έργα των Victor Brauner, Marcel Duchamp, Max Ernst, Paul Klee, Andre Masson, Roberto Matta, Francis Picabia, Man Ray
Επιμέλεια: Ντένης Ζαχαρόπουλος

ΙΙ. Το Εργαστήρι της Μαγιόρκα
στις φωτογραφίες του Francesc Catala-Roca
Επιμέλεια: Μάριος Ελευθεριάδης

Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης
Διάρκεια : 16 Oκτωβρίου - 31 Ιανουαρίου 2010
στο πλαίσιο της έκθεσης Ο Miro της Μαγιόρκα,
Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών- Ίδρυμα Miro της Μαγιόρκα, Fundacio Pilar i Joan Miro de Mallorca

Το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης διοργανώνει, σε συνεργασία με το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών και τη Fundacio Pilar i Joan Miro de Mallorca, την έκθεση o Mio και ο Υπερρεαλισμός, στο πλαίσιο της έκθεσης Ο Miro της Μαγιόρκα. O Ντένης Ζαχαρόπουλος, σε συνεργασία με το Ίδρυμα ITYS, και με κεντρικό έργο ένα ζωγραφικό πίνακα του Miro συγκεντρώνει υπερρεαλιστικά έργα καλλιτεχνών όπως οι Max Ernst, Marcel Duchamp, Paul Klee, Francis Picabia, Andre Masson, Victor Brauner, Roberto Matta και Man Ray. Με μια έκθεση, έτσι, συγκέντρωση, απάνθισμα έργων σπουδαίων καλλιτεχνών, μέσα από την ιδιαίτερη ευαισθησία και γραφή τους, δίνονται στοιχεία που θέτουν το έργο του μεγάλου Καταλάνου καλλιτέχνη σε διάλογο με την εποχή του, τους καλλιτέχνες και φίλους του μαζί, που άμεσα ή έμμεσα επηρέασαν την ποιητική του. Παράλληλα, παρουσιάζεται ένα σύνολο από φωτογραφίες του σπουδαίου Ισπανού φωτογράφου Francesc Catala-Roca που δείχνουν το Miro στο εργαστήριο και στο φυσικό και ιδιωτικό περιβάλλον της ζωής του.
H ζωγραφική του Μirό είναι ποίηση, φαντασία, χρώμα, ρυθμός, μουσική. Τα θέματά του ήδη από τη δεκαετία του '20 υπονοούν σε μορφές ελεύθερες, σχεδόν αφηρημένες, χαρακτηριστικά που αναφέρονται στο γυναικείο φύλο, στον κόσμο των πτηνών, των εντόμων, σε στοιχεία της φύσης όπως ο ήλιος, το φεγγάρι, οι αστερισμοί, ο ουρανός, και μετατρέπουν ποιητικά την ύλη σε τέχνη, με χιούμορ ή παιχνιδιάρικη διάθεση, κρύβοντας μια τραγικότητα, που εκφράζει τη μεταφυσική αναζήτηση του καλλιτέχνη για τη ζωή, το θάνατο, τον κόσμο.

Στο συγκεκριμένο κεντρικό έργο της έκθεσης μπορούμε να δούμε την ιδιαιτερότητα του Miro μέσα από την εικονοπλαστική του δύναμη με την οποία το κόκκινο, το μπλε, το κίτρινο και το πράσινο, συνδιαλέγονται ελεύθερα με το μαύρο φέροντας μαζί το σχέδιο και την επιφάνεια του χρώματος μέσα από τη χρήση του τυχαίου. Αλλά, πάνω από όλα, μπορούμε να δούμε μέσα από αυτή την ποιητική έκφραση το υποσυνείδητο, που ξεκλειδώνει τη σημασία από τους συμβατικούς κώδικες κι ελευθερώνει τον άνθρωπο και τη συνειρμική του δύναμη.
Ο Miro, σημαντικός εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού, κατορθώνει να συστηματοποιήσει αισθητικές, νοηματικές και ποιητικές αξίες σε μια εικαστική γλώσσα που τον ξεχωρίζει σε όλο το φάσμα της μοντέρνας τέχνης και ανάμεσα στους φίλους και συνοδοιπόρους υπερρεαλιστές. Δίπλα σε πολύ σημαντικούς καλλιτέχνες το έργο του είναι εξίσου συγκεκριμένο και αφηρημένο, ποιητικό και πολιτικό, συνειδητό και τυχαίο, αφελές και στοχαστικό, πραγματικό και μεταφυσικό, έλλογο και άλογο, παιχνίδι και γρίφος. Το έργο του συλλαμβάνει έναν κόσμο όπου βλέπουμε, ακούμε, αντιλαμβανόμαστε και αισθανόμαστε ελεύθερα. Οι υπερρεαλιστές λένε πως "η σκέψη γεννιέται μέσα στο στόμα". Ανάλογα μπορεί να πει κανείς για το Miro πως η εικόνα γεννιέται στο χέρι που ζωγραφίζει. Η ζωγραφική του υπερβαίνει κάθε μίμηση της πραγματικότητας, κάθε ακαδημαϊκό πρότυπο, για να προβάλει το θεατή και το έργο σ' έναν κόσμο τόσο νέο, όσο ενός παιδιού, και τόσο άμεσα δημιουργικό, όσο ενός ποιητή.

Tα παραπάνω στοιχεία μοιράζεται ο Miro με τον Max Ernst, τον Marcel Duchamp, τον Paul Klee, τον Francis Picabia, τον Andre Masson, τον Man Ray, τον Victor Brauner και το Roberto Matta, σημαντικά έργα των οποίων παρουσιάζονται στην έκθεση. Όλοι τους είναι τόσο συνεπείς στις δυνατότητες που εγκαινιάζει ο υπερρεαλισμός πέρα από κάθε προσχώρηση ή όχι στο κίνημα. Εκτός από τον Klee που δεν έχει ποτέ υπογράψει τίποτα, αλλά έχει βαθύτατα επηρεάσει τον υπερρεαλισμό, οι υπόλοιποι έχουν συνυπογράψει τα μανιφέστα. Όλοι τους όμως, από τον Klee μέχρι τον Man Ray, ξεπερνούν ο καθένας με τον δικό του τρόπο το ύφος, για να πάνε στην ουσία της ελεύθερης γραφής κι έκφρασης, μέχρι την απόσχισή τους από κάθε δογματισμό του κινήματος. Ανελλιπώς συναναστρέφονται και συνδιαλέγονται με τον υπερρεαλισμό στην Αμερική, την περίοδο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, και θα συναντηθούν ξανά στην έκθεση του 1947. Θέτουν με τον τρόπο αυτό μια καινούργια αρχή για τα μεταπολεμικά χρόνια, ανανεώνοντας τις εικαστικές, ποιητικές, πολιτικές και φιλοσοφικές του προοπτικές.
Ο Miro, και οι συγκεκριμένοι καλλιτέχνες, έπαιξαν σπουδαίο ρόλο (άμεσα ή έμμεσα) στην εξέλιξη του υπερρεαλισμού και γενικότερα στην εξέλιξη μιας γραφής του τυχαίου, του υποσυνείδητου, του ερωτικού, του τραγικού, του απρόβλεπτου, του ειρωνικού, του σκωπτικού, αλλά και του αφελούς, στοιχεία που έθρεψαν τις πιο ριζοσπαστικές τάσεις σ' όλη τη διάρκεια του μοντερνισμού, από τα χρόνια του 1920 μέχρι τα μεταπολεμικά.

Οι περισσότεροι γνωρίζονταν στενά μεταξύ τους, αλληλοεπηρεάζονταν, συζητούσαν επίμονα και χωρίς φραγμούς και συνεργάζονταν συχνά. Ο Miro γνώρισε τον Picabia το 1917 και σε συνέχεια, στα πρώτα χρόνια του 1920, τον Duchamp, τον Man Ray, τον Andre Masson και τον Max Ernst, με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά (πέρα από τα υπερρεαλιστικά δρώμενα, συνεργάστηκαν και για το μπαλέτο Ρωμαίος και Ιουλιέττα το 1926), ενώ τη δεκαετία του '30 μοιράστηκε το ενδιαφέρον για τις λαϊκές καταβολές της ανθρώπινης φαντασίας και των εκφραστικών μορφών με τον Victor Brauner. Την περίοδο του Ισπανικού Εμφυλίου θα ζήσει στη Γαλλία και στα χρόνια που θα ακολουθήσουν, την εποχή του Β Παγκοσμίου Πολέμου, καταφεύγει μαζί με άλλους Υπερρεαλιστές στη Νέα Υόρκη, αρνούμενος να συνεργαστεί με το Ναζιστικό Καθεστώς. Εκεί θα συναντήσει το Χιλιανό Roberto Matta. Στοιχεία που τους συνδέουν ιδιαίτερα, πέρα από την ισπανική γλώσσα, είναι η σχηματική γραφή που φέρει μαζί τις λαϊκές και αφελείς καταβολές, όπως και η επιστημονική και ποιητική φαντασία, που μετατρέπουν τον ονειρικό χώρο του υπερρεαλιστικού πίνακα σε ένα πολύ πιο σύνθετο νοητικό χώρο, σε μια σωματική επιφάνεια και μια συμπαντική προβολή που εγκαινιάζουν μια έντονη τάση προς την αφαίρεση. Έτσι, μαζί με τον Andre Masson, τα έργα του οποίου χαρακτηρίζονται από τη βιαιότητα της γραφής, και τον Roberto Matta, θα επηρεάσουν βαθιά και έντονα τις νέες τάσεις της αφηρημένης τέχνης στην Αμερική. Ο Miro, περισσότερο από κάθε άλλον στη γενιά του, δημιουργεί από νωρίς μια γλώσσα που συνεχίζει, πλουτίζει και εμβαθύνει δραματικά τη σχηματική και μουσική γραφή του Klee τον οποίο θαύμαζε και που η επιρροή στο έργο του είναι εμφανής.

Πρέπει ίσως να θυμίσει κανείς εδώ, πως δύο κοντινές μας μορφές συμμετέχουν ενεργά και δραστικά στην εξέλιξη των γεγονότων και της ιστορίας του Υπερρεαλισμού, από τα χρόνια της Νέας Υόρκης και σε όλη τη μεταπολεμική περίοδο: ο μεγάλος ποιητής, τεχνοκριτικός και υπερρεαλιστής, Νίκολας Κάλας που έχει γράψει εκτενώς για όλους σχεδόν τους παραπάνω καλλιτέχνες και γενικότερα θα είναι σημαντικό σημείο αναφοράς σε όλες τις συζητήσεις και προβληματισμούς, καθώς και ο τέως χορευτής και μελλοντικός γκαλερίστας, εκδότης και συλλέκτης του έργου των περισσοτέρων καλλιτεχνών του Υπερρεαλισμού, Αλέξανδρος Ιόλας, η δωρεά του οποίου θεμελίωσε την ίδρυση του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.
Η έκθεση φωτογραφίας μας προσφέρει ένα ταξίδι στην τελευταία περίοδο της καριέρας του Miro (όταν μένει στη Μαγιόρκα και δημιουργεί έργα στο εργαστήριο που του έκτισε ο Jose Lluis Sert), και μας παρουσιάζει ορισμένες προσωπικότητες που γνώρισε ή θαύμασε ο καλλιτέχνης. Επιπλέον, μέσα από τις φωτογραφίες του Catala-Roca, μπορούμε να πλησιάσουμε τον οικείο Miro, να τον δούμε στις στιγμές της δημιουργίας.

Πηγή: Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης