Caravaggio, Madonna del Rosario

Caravaggio, Madonna del Rosario (Η Παναγία του Ροζαρίου) 1606 - 1607
Oil on oilcloth, 364 x 249 cm
Kunsthistorisches Museum, Vienna

Από τις πηγές που έχουμε στη διάθεση μας πληροφορούμαστε ότι ο Λουίτζι Καράφα, γιος του δούκα του Μοντραγκόνε, ο οποίος υπήρξε θερμός υποστηρικτής του Καραβάτζιο, ήταν ο παραγγελιοδότης αυτής της μεγαλοπρεπούς σύνθεσης. Η παραγγελία δόθηκε στον καλλιτέχνη με σκοπό να κοσμηθεί το παρεκκλήσιο της οικογένειας, αφιερωμένο στην Παναγία του Ροζαρίου. Ωστόσο, η σύνθεση αυτή δεν τοποθετήθηκε ποτέ στο παρεκκλήσιο της οικογένειας, αλλά πουλήθηκε έναντι 400 δουκάτων σε έναν Ολλανδό ζωγράφο ονόματι Louis Finson.

Ο Καραβάτζιο δεν αγαπήθηκε ποτέ από την τάξη των αρχιερέων. Η Τέχνη του θεωρήθηκε τόσο ρεαλιστική σε σημείο να καταντά απρεπής και βλάσφημη. Γι' αυτό και ελάχιστα έργα του τοποθετήθηκαν σε εκκλησίες, αλλά ακόμη και όσα βρίσκονταν σ' αυτές, είχαν τεθεί σε μη εμφανίσιμα και σκοτεινά σημεία. Ωστόσο, ο Καραβάτζιο στην Παναγία του Ροζαρίου δεν προκάλεσε κανένα σκάνδαλο και ακολούθησε τους κανόνες που έθετε η Εκκλησία στην απεικόνιση των προσώπων και στην ερμηνεία των συμβόλων, χωρίς όμως να αλλοιώσει το προσωπικό του στυλ και το εξέχον μπαρόκ ύφος. Όλα τα σύμβολα σε αυτό το έργο είναι ιερά και καθωσπρέπει με εξαίρεση, εντούτοις, τα βρόμικα πόδια του ικέτη στο πρώτο επίπεδο του πίνακα.

Ο Καραβάτζιο με τους χειρισμούς του φωτός δείχνει την πλήρη αποδέσμευση από τα πρότυπα του Μανιερισμού. Εισάγει το στιγμιότυπο στη σκηνή και τη ρεαλιστικότητα της απλής καθημερινής ζωής. Έτσι, η Παναγία κρατώντας το Θείο Βρέφος στο αριστερό της χαίρει λούζεται από μια δέσμη φωτός που εισέρχεται από τη μοναδική φωτεινή πηγή του έργου: το παράθυρο στα αριστερά. Η Παναγία, αν και διατηρεί τη μοναδικότητά της στη σύνθεση, έχει ζωγραφιστεί ως μία αληθινή γυναίκα με φυσικά χαρακτηριστικά. Μετά την Παναγία οι δύο εξέχουσες μορφές είναι ο Άγιος Δομήνικος στα δεξία, ο οποίος κρατά τα ροζάρια, και ο Άγιος Πέτρος ο Μάρτυρας (Δομινικανός μοναχός) στα αριστερά. Στον Άγιο Δομίνικο έχουν πέσει γονυπετής έξι ικέτες, πέντε ενήλικοι και ένα παιδί, σε στάση παράκλησης. Επειδή οι ικέτες δεν έχουν τοποθετηθεί με τα πρόσωπα προς το θεατή, ο Καραβάτζιο έχει χειριστεί αριστοτεχνικά το φως για να μεταδώσει την ιεροπρέπεια και τον παλμό των δεήσεών τους. Το φως κατατρέχει την επιφάνεια των σωμάτων και των ενδυμάτων τους τονώνοντας κατ' αυτόν τον τρόπο το ρεαλισμό των μορφών και λειτουργώντας παράλληλα ως εκφραστικό μέσο.

Θεατρικότητα, ρεαλισμός, ένταση είναι οι λέξεις που περιγράφουν τον πίνακα του Καραβάτζιο. Ένα πορφυρό πέτασμα καλύπτει άνωθεν τη σκηνή συμπληρώνοντας τη μεγαλοπρέπεια του θαύματος: Η Παναγία εμφανίζεται στον Άγιο Δομίνικο και τον Άγιο Πέτρο το Μάρτυρα, αλλά όχι και στους ικέτες, που γονατίζουν μπροστά από τα ροζάρια του Αγίου Δομίνικου.