Ρωμαϊκό Υδραγωγείο

Κατά την είσοδό του στο χωριό, ο επισκέπτης θα δει στα δεξιά του το τμήμα ενός υδραγωγείου. Ο τρόπος κατασκευής του (τοξοειδής) και η αμιγής πλινθοδομή ορισμένων σημείων τον οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρέπει να κατασκευάστηκε κατά τη ρωμαϊκή περίοδο. Η σπουδαιότητα του μνημείου για την περιοχή της Θεσσαλονίκης γίνεται φανερή από αρκετές σωζόμενες πηγές και μαρτυρίες. Μεταξύ άλλων, ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ευστάθιος (12ος αιώνας) κάνει λόγο για το "Χορταΐθέν ύδωρ" που ύδρευε την πόλη, ενώ ο Th. Tafel (19ος αιώνας) επισημαίνει ότι "...αυτός ο τόπος (Χορτιάτης) βρίσκεται σ' ένα βουνό, στο οποίο υπάρχει ένα υδραγωγείο που οδηγεί το νερό στη Θεσσαλονίκη...".

Εκτός από τη ρωμαϊκή, διακρίνονται και άλλες δύο φάσεις κατασκευής του υδραγωγείου, μία βυζαντινή και μία της περιόδου της τουρκοκρατίας, γεγονός που υποδηλώνει και το ενδιαφέρον της εκάστοτε διοίκησης της Θεσσαλονίκης για συντήρηση, επισκευή και βελτίωση αυτού του τόσο σημαντικού για την περιοχή δημόσιου έργου. Την πορεία του υδραγωγείου μπορούμε σήμερα να την παρακολουθήσουμε, εκτός από το συγκεκριμένο τμήμα, που είναι βέβαια το μεγαλύτερο και το μόνο που δίνει μια σαφή εικόνα της κατασκευής του όλου έργου, και από λιγοστά ακόμη λείψανά του στις περιοχές του Πανοράματος, του Ασβεστοχωρίου, του σύγχρονου ξενοδοχείου "Φιλίππειον" και στη Θεσσαλονίκη. Μία από τις δεξαμενές της πόλης όπου έφτανε το νερό του Χορτιάτη μέσω του υδραγωγείου αυτού σώζεται σήμερα στη Μονή Βλατάδων στην Άνω Πόλη.